Een fijn nihilisme? Rosenberg denkt van wel
Alex Rosenberg betoogt dat nihilisme onvermijdelijk is en dat dat helemaal niet erg is. Sterker nog: eigenlijk best prettig. De achterflap van The Atheist’s Guide to Reality windt er geen doekjes om. Is er een God? Nee. Wat is de realiteit? Vraag het de fysica. Heeft het universum een doel? Geen spoor. Waarom ben ik hier? Gewoon toeval. Bestaat de ziel? Grapje zeker? En vrije wil? Geen schijn van kans.
Die belofte van een “fijn nihilisme” trok me over de streep. Bestaat dat echt, een nihilisme waar je blij van wordt? Volgens Rosenberg wel. Zijn opzet: laat zien dat de fysica alles bepaalt, en dat je daar verrassend goed mee kunt leven.
Eerst de oorsprong van alles. Atomen botsen, vormen moleculen, en als je de natuur maar genoeg tijd geeft, ontstaan daaruit vanzelf complexere structuren; tot aan het leven zelf. Van eencellige naar bewust wezen in een paar miljard jaar. Alles een kwestie van chemie, en uiteindelijk: fysica.
Dan onze honger naar verhalen. Rosenberg noemt ons “geboren complotdenkers”: we zoeken overal bedoeling achter. Daarom houden we van romans, films, mysteries. We willen snappen wat mensen drijft. Maar waar fictie ons motiveert met menselijke beweegredenen, geeft de wetenschap ons… formules. Toch heeft die wetenschap wél voorspellende kracht, in tegenstelling tot onze aloude folk psychology, het alledaagse praten over gedachten, intenties en vrije wil. Die blijft hangen op het niveau van Tolstoj: mooi, maar niet echt verklarend.
Uiteindelijk, en Rosenberg neemt alle tijd om dat stap voor stap te onderbouwen, hebben we geen zelf, geen bedoelingen, geen vrije wil, geen moraal. En dat is niet erg. Evolutionair toeval heeft ons uitgerust met eigenschappen die ons doorgaans aardig en samenwerkend maken. Geen diepe zin, geen hogere bedoeling, maar het functioneert.
En als dat allemaal toch even te veel wordt? Dan zijn er altijd middelen om je neurotransmitters opnieuw af te stemmen. Want ook je gevoel over het leven is fysica. Een fijn nihilisme dus. Of in elk geval: een werkbaar nihilisme. En dat is al heel wat, in een zinloos universum.