Zonder goocheltruc: over de noodzaak van het persoonlijke verhaal
In Zo begint iedere ziener verzet filosoof Coen Simon zich tegen de valse tegenstelling tussen wetenschap en religie. In onze tijd, stelt hij, lijkt alles ondergebracht te moeten worden in één van die twee hokjes: óf iets is wetenschappelijk verklaarbaar, óf het hoort bij geloof. Neem de regenboog: die is óf een optisch verschijnsel, óf een goddelijk teken. Tertium non datur.
Simon wil juist ruimte scheppen voor dat derde domein: de persoonlijke ervaring. Niet als iets ‘softs’ of subjectiefs dat ondergeschikt is aan kennis of geloof, maar als een volwaardig bron van waarheid. Die alledaagse beleving, wat iets voor je betekent, hoe iets aanvoelt, wat het oproept, is geen restcategorie, maar een fundament voor zingeving.
Maar dat domein staat onder druk. In plaats van zelf betekenis te geven, nemen we klakkeloos over wat de wetenschap (of de wetenschapsjournalistiek) erover zegt. Simon is daar glashelder over: “meer dan een gevoelige tijd is onze tijd veeleer een onverschillige tijd, waarbij de persoonlijke oordeelskracht uit handen wordt gegeven aan de publieke opinie en aan een simplistische opvatting van wetenschap […] We noemen de samenleving geindividualiseerd, maar waar het om een eigen mening gaat, daar mijden we liever ons individuele oordeel en leveren we ons over aan wat de deskundigen er misschien van zouden zeggen” (p. 84).
Volgens Simon richt deze verwetenschappelijking van het persoonlijke domein evenveel schade aan als pseudowetenschap. Want als alles herleid wordt tot oorzaken en verklaringen, blijft er geen ruimte over voor verwondering (of voor betekenis die niet reduceerbaar is tot feiten). Dan wordt de wereld een goocheltruc waarvan je al weet hoe hij werkt. En dan is de magie eruit.
Daarom vertelt Simon verhalen. Geen verklarende vertellingen, maar open, tastende observaties. Hij zoekt geen oorzaken, maar betekenis. Niet dé waarheid, maar een manier om zelf betekenis te geven. Want pas waar het ongewisse mag blijven bestaan, kan iets als zingeving beginnen.